भयानकच! पण किती भयानक ?

‘बिटर चॉकलेट’ या बाल-लैंगिक अत्याचारावरील आपल्या पुस्तकात लेखिका पिंकी विराणी विशेषतः आकडेवारीविषयी जे म्हणतात तो विचार मांडल्याशिवाय मला पुढे जाववत नाही. त्या म्हणतात, ‘नेमकी किती मोठी संख्या आपल्याला बालकांवर होणाऱ्या लैंगिक वास्तवाचे भान आणू शकेल? आपल्या समजुतीतील घर ही बालकासाठीची सगळ्यात सुरक्षित जागा, हीच त्यांच्या लैंगिक शोषणाचे स्थान असू शकते व त्यांच्या घरातील, नात्यातील, ओळखीतील प्रौढ हेच अत्याचारी असू शकतात, हे ह्या आकडेवारीतून दिसते आहे. ते आपल्याला कधी समजणार आहे?’

जगभरातील चित्र (UNICEF) युनिसेफच्या आकडेवारीनुसार २००२ साली जगभरातील १५० लाखांपेक्षा अधिक मुली व ७० लाखांपेक्षा अधिक मुलग्यांना जबरदस्तीचा संभोग वा इतर अत्याचारांना बळी पडावे लागले.
१)
* अमेरिकेच्या सरकारी माहितीस्रोतानुसार २००३ मध्ये तेथील बाल-लैंगिक अत्याचाराच्या घटनांचे प्रमाण, दर एक हजार बालकांमांगे १.२ इतके होते.
* अमेरिकेतील गुन्ह्यांच्या सर्वेक्षणानुसार २०१० साली १२ ते १७ वर्षे वयोगटातील दर हजार मुलांधील १.९ मुलांवर लैंगिक अत्याचार वा बलात्कार झालेला होता.
* अमेरिकेतील प्रौढांच्या राष्ट्रीय सर्वेक्षणानुसार ९.२८% स्त्रियांनी त्यांच्यावर लहानपणी कुठल्या ना कुठल्या प्रकारचा लैंगिक आघात झाल्याचे सांगितले.
* अमेरिकेच्याच नॅशनल व्हिक्टिम सेंटरने १९९२ साली बलात्काराबाबत एक सर्वेक्षण केले, त्यात त्यांना आढळले की, एकूण बलात्कारांपैकी २९% बलात्कार हे ११ वर्षांपेक्षाही लहान बालकांवर तर ३२% बलात्कार ११ ते १७ वर्षे वयोगटातील बालकांवर झालेले होते.

२) इंग्लंडमध्ये – जाने. २००९ मध्ये (The Guardian) द गार्डियन या वृत्तपत्रात अशी बातमी होती, National Centre for Prevention of बाल लैंगिक अत्याचार Cruelty to Children (NCPCC) या संस्थेच्या अभ्यासात असे दिसते की, इंग्लंड व वेल्समध्ये दररोज ५३ बालकांवर लैंगिक अत्याचार होतात.

३) ऑस्ट्रेलिया – येथील पोलिसांकडे २०१० साली नोंद झालेल्या १७,७५७ लैंगिक आघातांच्या गुन्ह्यांपैकी २०% गुन्हे हे १० ते १४ वर्षांच्या बालकांवर झालेले होते. ब्रेव्हहार्टस् या संस्थेच्या अभ्यासानुसार सन २०१० मध्ये एक लाख मुलांमागे बाल-लैंगिक अत्याचाराचा दर ७९.५ इतका होता.

४) दक्षिण आफ्रिका – २००९ साली न्यूज.२४ वर आलेल्या बातमीनुसार आफ्रिकेमध्ये दर ३ मिनिटाला एका बालकावर बलात्कार होतो.

मेरा भारत महान!
१) जागतिक आरोग्य संघटनेच्या अहवालानुसार, १९९६ मध्ये मुंबईधील १२०० स्त्रियांच्या मुलाखतीवरून लक्षात आले की, त्यांच्यातील १.९% म्हणजे सुारे २३ स्त्रियांनी मागील ५ वर्षांत लैंगिक आघाताला बळी पडल्याचे सांगितले. या स्त्रियांचे वय १६ वर्षे व त्यावरील होते.
२) १९८५ मध्ये Tata Institute of Social Sciences (टाटा इन्स्टिट्यूट ऑफ सोशल सायन्स) ने मुंबईतील २० ते २४ वर्षे दरम्यानच्या प्रौढांचा अभ्यास केला होता. त्यातील दर तीन मुलींपैकी एका व दहापैकी एका मुलग्याने स्वतःवर लहानपणी लैंगिक आघात झाल्याचे सांगितले.
३) संवाद (Samvad) या बंगलोरस्थित संस्थेने १९९६ साली केलेला बाल-लैंगिक अत्याचाराबाबतचा अभ्यास खूप महत्त्वाचा मानला जातो. यामध्ये तेथील ११ विविध शाळा-महाविद्यालयांतील ३४८ मुलींशी संवाद साधलेला होता. त्याचे निष्कर्ष – (१) ८३% मुलींना छेडछाडीचा सामना करावा लागला होता. यांच्यातील १३% मुलींवर त्या १० वर्षांहूनही लहान असताना अचकट-विचकट हावभाव आणि बोचरे ताशेरे सहन करावे लागले होते. (२) ४७% मुलींवर लैंगिक आघात झालेला होता व त्यातील १५% मुली तर या आघाताच्या वेळी १० वर्षांहूनही लहान होत्या. बहुतांश मुलींकडून हस्तमैथुन करून घेण्यात आले होते. (३) १५% मुली गंभीर लैंगिक अत्याचारांना बळी पडल्या व त्यांच्यातील ३१% मुली त्यावेळी १० वर्षांहूनही कमी वयाच्या होत्या. यामध्ये बलात्कार, मौखिक संभोग वा योनीमध्ये वस्तू घालणे असे गंभीर अत्याचार झालेले होते. आणि अत्याचार करणाऱ्यांपैकी ७५% पुरुष हे कुटुंबातले किंवा नातेवाईक होते.

* भारतात बाल-लैंगिक अत्याचारांवर झालेल्या पहिल्या संशोधनात डॉ. शेखर शेषाद्री सहभागी होते. त्यांनी १६ ते २० वर्षे या वयोगटातील मुलग्यांशी संवाद साधला होता. तेव्हा त्यांना जाणवले की, त्यांच्यातील १५% मुलग्यांवर जवळपासच्या प्रौढ पुरुषांनी लैंगिक अत्याचार केला होता. तसेच, ८% मुलायांना वयाच्या १२ वर्षांनंतरच प्रौढ स्त्रियांबरोबर लैंगिक संबंधांचा अनुभव घ्यावा लागला होता.

* साक्षी या दिल्लीतील संस्थेने १९९० साली ३५७ शालेय विद्यार्थिनींचा अभ्यास केला. त्यात त्यांना ६३% मुलींवर लैंगिक अत्याचार झाल्याचे दिसून आले. व त्यांच्यातील निम्म्या जणींवर अत्याचार करणारे त्यांच्याच घरातले वा नातेसंबंधातले होते.

* राही (Recovery & Healing From Incest) या दिल्लीच्याच संस्थेने १९९८ साली, मध्यम व उच्च मध्यम वर्गातील, इंग्रजीचे ज्ञान असणाऱ्या ६०० स्त्रियांचा अभ्यास केला. १५ ते ६६ वर्षे वयोगटातील या स्त्रिया दिल्ली, मुंबई, कलकत्ता, गोवा व चेन्नई अशा महानगरांध्ये राहणाऱ्या होत्या. या अभ्यासाच्या निष्कर्षानुसार
– ६०० पैकी ७६% स्त्रियांवर त्यांच्या लहानपणी लैंगिक अत्याचार झाला होता.
– या ४५७ पैकी ४०% स्त्रियांवर एका तरी कुटुंबीयाने लैंगिक अत्याचार केला होता.
– ७१% स्त्रियांवर नातलग व परिचितांनी लैंगिक अत्याचार केला होता.
– या ४५७ स्त्रियांनी अत्याचार झाल्याचे सांगितले त्यांना ते कोणत्या वयात भोगावे लागले?

४ वर्षांपेक्षा लहान	२%
४ ते ८ वर्षे	१७%
८ ते १२ वर्षे	२८%
१२ ते १६ वर्षे	३५%

– यांतील ५०% हूनही अधिक घटना घरातच घडलेल्या होत्या.
– बालहक्कांबाबत काम करणाऱ्या संस्थांच्या मते भारतातील ८ पैकी ५ मुली व ८ पैकी ३ मुलगे इतकी बाल-लैंगिक अत्याचाराची व्याप्ती आहे. याचाच अर्थ वय वर्ष ० ते १६ या वयोगटातील ६०.५% मुलींवर व ३७.५% मुलग्यांवर लैंगिक अत्याचार होतो.

भारत सरकारकडची अधिकृत आकडेवारी
२००७ साली महिला व बालकल्याण विभागाने युनिसेफ (UNICEF) व प्रयास (मुंबई) या संस्थांच्या साहाय्याने १३ राज्यांमध्ये बाल-लैंगिक अत्याचाराबाबतचे वास्तव समजून घेण्यासाठी एक अभ्यास केला. या अभ्यासात ५ ते १२ वर्षे वयोगटातील १२,२४७ तर १२ वर्षांवरील १३२४ बालके होती. या अभ्यासातून दिसते की,
* ५३% बालकांना कुठल्या ना कुठल्या प्रकारच्या लैंगिक अत्याचाराचा अनुभव आला आहे. व त्यातील ७% बालकांनी कधीच कोणाला याबाबत सांगितले नाही.
* २०% हून अधिक बालकांनी गंभीररीत्या लैंगिक अत्याचार झाल्याचे सांगितले. यामध्ये बालकाकडून खाजगी अवयव कुरवाळून घेणे, बालकाला नागडे करणे व तसे त्यांचे छायाचित्र काढणे या व अशा कृत्यांचा समावेश होता.
* अत्याचार झालेल्या बालकांपैकी ५३% मुलगे तर ४७% मुली होत्या.
* अत्याचार करणाऱ्या व्यक्तींपैकी निम्म्याहून अधिक बालकांच्या परिचितांपैकी होते.

गर्जा महाराष्ट्र माझा!
वर बघितल्याप्रमाणे ७०% हून अधिक बालके त्यांच्यावर झालेल्या अत्याचाराबद्दल कधी बोलतच नाहीत. जे बोलले आहेत त्यांच्यापैकी फक्त ३% बालकांच्या कुटुंबीयांनी पोलिसात याबद्दलची तक्रार केली. म्हणजे पोलिसांकडे नोंद होणाऱ्या तक्रारींचा आकडा, हा एकूण घडणाऱ्या बाल-लैंगिक अत्याचारांपैकी फारच छोटा भाग आहे; हे लक्षात घ्यायला हवे. आणि तरीही महाराष्ट्र पोलिसांकडील खालील अधिकृत आकडेवारी बघून आपण थक्क होऊ, हे नक्की!

महाराष्ट्र पोलिसः बालकांवरील बलात्कारः सन २००८ ते २०११

अनुक्रमांक	साल	१० वर्षांखालील बालकांची संख्या	१० ते १८ वर्षे वयोगटातील बालकांची संख्या	एकूण बलात्कारांपैकी बालकांवरील बलात्काराचे प्रमाण
१	२००७	९९	५१८	४२.३५%
२	२००८	११८	५७६	४४.२९%
३	२००९	१३१	४८४	४१.२९%
४	२०१०	१०८	६४९	४६.९९%
५	२०११	१३६	७०९	४८.२२%

संदर्भ: जागतिक
१) Emily M. Douglas & David Finkelhor (www.unh.edu/ccic/factsheet/pdf/csa
२)The Guardian, जाने. २००९.
३) Australion Bureau of Statistics, Child Sexual Assults, facts & statistics – Braveheart publication.
४).news.24.com

संदर्भ: भारत
१) व २) World Report on Violence & Health, WHO, 2002.
३) व पुढील सर्व Bitter Chocolate, Pinki Virani, Penguin Books, 2000. d Breaking the Silence, Human Rights Watch, 2013.

महाराष्ट्र: महाराष्ट्र पोलिसांकडून मिळालेली आकडेवारी.

[प्राजक्ता पाठक या आलोचना या स्त्री-विषयक संशोधन व संग्रहण केंद्राच्या मुस्कान प्रकल्पात काम करतात. बाल-लैंगिक अत्याचारांना प्रतिबंध व्हावा यासाठी जाणीवजागृती करण्यात मुस्कान प्रकल्प अग्रेसर आहे.]
आलोचना, पंचाद्री सोसायटी बिल्डिंग क्र.५, दुसरा मजला, लॉ कॉलेज रस्त्यानजिक, पुणे ४११ ००४.
फोन: ९३७१६७५४४४, इ-मेल:muskanpune@gmail.com